چرا کودک من استفراغ می کند و من چگونه می توانم به او کمک کنم؟
استفراغ در کودکان بعلل مختلفی بوجود می آید. ذیلا هفت علت شایع و راههای درمان آن می آید:
- اشکال در نحوه تغذیه
در ماههای اول احتمالا استفراغ به علت اشکال در تغذیه نظیر غذا دادن بیش از حد، سوء هاضمه و یا آلرژی نسبت به پروتئین موجود درشیر مادر یا شیر خشک است. شما براحتی می توانید استفراغ کردن را از بیرون دادن غذا (کاری که کودک زیاد انجام می دهد) افتراق دهید زیرا میزان مایع دفع شده در استفراغ خیلی بیشتر است. وقتی کودک غذا را بیرون می دهد تنها حجمی معادل 2 تا سه قاشق چایخوری از دهانش بیرون آمده و روی چانه براه می افتد. استفراغ برای کودک ترسناک نیز هست بنابراین به احتمال زیاد گریه هم می کند.
راه چاره: اگر کودک شما به فاصله کمی بعد شیر خوردن مقداری از آنرا فقط بیرون می دهد، سعی کنید تعداد دفعات غذا را بیشتر کنید و از مقدار آن در هر نوبت بکاهید. بلع هوا و افزایش فشار معده می تواند باعث پس زدن شیر شود بنابراین به او کمک کنید تا هوای معده را تخلیه کند. در ضمن تا نیم ساعت پس از غذا دادن، بازی های شدید با او نکنید و او را کاملا مستقیم نگه دارید تا غذا فرصت هضم شدن داشته باشد.
- بازگشت غذا از معده یا ریفلاکس
اگر کودک شما بلافاصله پس از غذا خوردن بالا می آورد به احتمال زیاد در حرکت غذا از معده به مری اختلال دارد. ریفلاکس زمانی پیش می آید که عضلات بین مری و معده به درستی کار نکنند و در نتیجه محتویات معده به حلق باز می گردد. کودک احتمالا دچار دل درد و سوزش یا تحریک سینه و حلق است ولی قادر به ابراز ناراحتی نیست. این اختلال در اکثر موارد تا اولین سالگرد تولد از بین می رود زیرا تا آن زمان عضلات تقویت می شوند.
راه چاره: نوزاد را می توانید به مدت 30 دقیقه پس از غذا در حالت نیمه نشسته قرار دهید؛ مانند وضعیتی که در صندلی اتومبیل یا کاریر دارد. وی می تواند در همین حال بخواب رود. اگر او را کاملا سر پا نگه دارید ممکن است به شکمش فشار وارد آید و مجددا بالا بیاورد. نوزاد را تکان تکان ندهید و اجازه ندهید پس از غذا فعالیت زیادی داشته باشد.
بعضی از نوزادان که دچار ریفلاکس هستند وقتی روی شکم و یا بر روی پهلوی چپ درحالیکه تخت تا 30 درجه بالا آورده شده است خوابانده می شوند، کمتر استفراغ می کنند. قبل از اقدام به انجام این عمل با پزشک مشورت کنید زیرا خوابیدن بر روی شکم احتمال خطر سندرم مرگ ناگهانی کودک را افزایش می دهد. بنابراین بهتر است در مورد مزایا و خطرات این روش با پزشک صحبت کنید.
اگر ریفلاکس در پایان سال اول از بین نرود باید با پزشک کودک مشورت کرد. ادامه ریفلاکس باعث کاهش وزن، کاهش آب بدن و سایر بیماریها می شود. ممکن است پزشک برای درمان، جراحی را پیشنهاد کند.
- عفونت معده
ویروس ها در کودک چند ماهه شایعترین علت استفراغ محسوب می شوند بخصوص اگر او به مهد کودک برود و یا خواهر و برادر بزرگتری داشته باشد که ویروس را به خانه می آورند. با مجبور ساختن تمام اعضای خانواده به شستشوی دست ها پس از رفتن به دستشویی یا تعویض پوشک کودک می توانید از انتشار ویروس پیشگیری کنید. تا آنجا که ممکن است دستهای کودک را تمیز نگه دارید. کودکی که مبتلا به بیماری ویروسی معده است ممکن است علاوه بر استفراغ، به اسهال، از دست دادن اشتها و تب نیز دچار شود.
راه چاره: کودک با هر نوبت استفراغ میزان زیادی آب از دست می دهد و جایگزین کردن آن حائز اهمیت شایانی است. کاهش آب بدن می تواند برای کودک مشکل جدی بحساب آید. برای این منظور می توانید از دستور العمل زیر پیروی کنید:
وقتی که کودک به مدت 2 تا 3 ساعت استفراغ نداشت هر نیم تا یک ساعت یکبار 30 تا 60 سی سی از محلول الکترولیت (مثل ORS) به او بخورانید. معمولا تحمل محلول الکترولیت از شیر مادر یا شیر خشک راحت تر است. اگر کودک فقط از شیر مادر تغذیه می کند می توانید محلول را با قطره چکان یا فنجان کوچک به او بدهید تا دچار مشکل شناسایی سر پستانک نشود.
اگر تا 4 نوبت متوالی بتواند محلول الکترولیت را تحمل کند و بالا نیاورد یک نوبت (30 تا 60 cc )دیگر نیز به او بدهید. پس از 30 دقیقه cc 30 شیر مادر یا شیر خشک همراه با 30 سی سی محلول الکترولیت به او بدهید.
بعد از آنکه دو نوبت مخلوط شیر و محلول الکترولیت را تحمل کرد و استفراغ نکرد شیر مادر یا شیر خشک خالص به او بدهید و میزان آن را تا 90 تا 120 سی سی در هر 3 تا 4 ساعت افزایش دهید.
زمانی که استفراغ به مدت 12 ساعت متوقف شود می توانید برنامه غذایی عادی او را از سر بگیرید.
خوابیدن نیز ممکن است به تنظیم بدن او کمک کند؛ معمولا در طول زمان خواب محتویات معده به روده تخلیه شده و استفراغ کم می شود. اگر کودک قادر است به پهلو بغلتد و یا بطور طبیعی بر روی شکم می خوابد این حالت برای او راحت تر از خوابیدن به پشت است. اگر هنوز قادر به غلتیدن نیست او را به پشت بخوابانید تا احتمال خطر سندرم مرگ ناگهانی کودک کاهش یابد. اگر هنوز با هر نوبت غذا دادن پس از مدت طولانی استفراغ می کند به پزشک اطلاع دهید. ممکن است کودک شما نیاز به تزریق سرم های داخل وریدی داشته باشد تا از خطر کاهش آب بدن در امان باشد.
- سرما خوردگی یا سایر عفونت های تنفسی
التهاب یا عفونت تنفسی نیز می تواند به استفراغ منجر گردد زیرا خلط زیاد در کودکان باعث استفراغ می شود.
راه چاره: سعی کنید که از تجمع خلط در بینی کودک بکاهید. ترشحات را با کمک سرنگ های حباب دار از بینی او خارج سازید بدون اینکه به مخاط بینی آسیب بزنید. از پزشک متخصص کودکان در مورد مصرف داروهای ضد احتقان به منظور کاهش ترشحات سوال کنید.
- گریه یا سرفه بیش از حد
گریه یا سرفه به مدت طولانی موجب تحریک واکنش استفراغ می شود.
راه چاره: علیرغم آنکه استفراغ برای کودک و مادر ناراحت کننده است ولی خطر جدی ندارد. اگر بعد از گریه یا سرفه، کودک استفراغ کرد سریعا او را تمیز کنید، او را به تخت بازگردانید و سعی کنید موضوع را زیاد بزرگ نکنید. توجه بیش از حد به کودک پس از این نوع استفراغ به او یاد می دهد که این روش خوبی برای پیشبرد اهدافش است. اگر کودک از سایر جنبه ها سالم است دلیلی برای نگرانی وجود ندارد.
- مواد سمی
ممکن است علت استفراغ خوردن موادی نظیر دارو یا گیاهان سمی یا مواد شیمیایی باشد.
راه چاره: اگر مشکوک هستید که کودک ماده ای سمی خورده است و حتی اگر فکر می کنید که از نوع ماده مصرف شده اطلاع دارید (مثلا اگر یک شیشه داروی خالی پیدا کردید) فورا با اورژانس تماس بگیرید.
- عفونت یا بیماریهای خطرناک
گاهی استفراغ می تواند نشانه ای از عفونت دستگاه تنفسی، دستگاه ادراری یا حتی گوش باشد. استفراغ حتی ممکن است در موارد نادر علامت پنومونی، مننژیت یا سندرم ری باشد. اگر کودک شدیدا بیمار به نظر می رسد و یا سایر علائم بیماریهای فوق الذکر را دارد ممکن است استفراغ او به علت یک بیماری خطرناک باشد.
راه چاره: بلافاصله به پزشک اطلاع دهید.
چگونه می توانم بفهمم که علت استفراغ کودک، یک بیماری جدی است؟
استفراغ می تواند نشانه ای از یک بیماری جدی باشد. در صورتیکه کودک علاوه بر استفراغ دارای یکی از علائم زیر است بلافاصله به پزشک اطلاع دهید:
- شکم متورم و حساس. این ممکن است علامت تجمع مایع و گاز در اثر انسداد روده یا مشکلات دیگری در دستگاه گوارشی باشد.
- تشنج. تشنج در اثر افزایش تکانه های الکتریکی مغز به وجود می آید و ممکن است در اثر تب شدید، عفونت خطرناک و یا صرع ایجاد شود.
- استفراغ شدید و تکرار شونده و یا استفراغی که هنوز پس از 24 ساعت متوقف نشده است. اگر کودک دچار استفراغ های منظم و شدید است ولی در فواصل استفراغ ها علائمی از هیچ نوع بیماری ندارد ممکن است علت آن صرع باشد. اگر کودک تنها در مکانهای خاصی نظیر مطب پزشک یا مهدکودک استفراغ می کند علت آن احتمالا استرس است.
- نشانه های کاهش آب بدن از جمله کاهش ادرار (کمتر از 5 یا 6 پوشک در روز خیس می کند)، خشکی دهان و لب ها، گریه بدون اشک (توجه: بعد از تولد 2 تا 3 هفته طول می کشد که نوزاد هنگام گریه اشک بریزد )، گودی چشم ها، خواب آلودگی بیش از حد و فرورفتگی فونتانل (ملاج) قدامی و وجود خون یا صفرا (ماده ای سبز رنگ) در محتویات استفراغ. میزان کم خون در استفراغ معمولاً مسئله نگران کننده ای نیست و به علت فشار بازگشت مواد و یا پارگی کوچک در جدار عروق دیواره مری ایجاد می شود. در اثر بلع خون به علت بریدگی در دهان و یا خون دماغ در 6 ساعت گذشته نیز ممکن است محتویات استفراغ قرمز رنگ باشد. اگر استفراغ خونی ادامه یابد و یا میزان آن اضافه شود باید به پزشک اطلاع دهید. خون ممکن است از قرمز روشن تا قهوه ای تیره باشد. احتمالا پزشک یک نمونه از استفراغ حاوی خون یا صفرا را خواهد دید بنابراین نمونه استفراغ را – هر چند ناخوشایند – باید نگه دارید. صفرای سبز رنگ نشان دهنده انسداد روده است و به درمان اورژانس نیاز دارد.
- استفراغ شدید و مداوم در یک ساعت پس از غذا. این امر ممکن است بعلت انسداد پیلور باشد؛ بیماری نادری که اغلب زمانی آغاز می شود که کودک چند هفته دارد. ولی ممکن است هر زمان قبل از 4 تا 5 ماهگی نیز دیده شود. کودکان مبتلا به انسداد پیلور، زمانی استفراغ می کنند که عضلاتی که دریچه بین معده و روده را کنترل می کنند بقدری ضخیم شده باشند که دریچه نتواند به اندازه کافی برای ورود غذا باز شود. درمان آن به راحتی با جراحی ساده امکان پذیر است ولی باید رسیدگی فوری انجام شود. هر چه سریعتر به پزشک اطلاع دهید.
- خستگی بیش از حد یا تحریک پذیری شدید. با وجودیکه این علائم در شیرخواران نادرند ولی در صورتیکه همراه با استفراغ دیده شوند ممکن است دال بر مسمومیت با سرب باشند. ممکن است پزشک اطفال آزمایش خون درخواست می کند تا تشخیص مسجل شود.
آیا می توانم سرخود به او داروهایی بدهم که حالش بهتر شود؟
هیچگونه داروی ضد استفراغ به کودک ندهید مگر زیر نظر پزشک. هرگز داروهای محتوی آسپرین به کودک ندهید. آسپرین می تواند کودک را نسبت به سندرم ری که بیماری نادر ولی کشنده ای است، مستعد سازد.
