سندرم مرگ ناگهانی کودک چیست؟
این سندرم یک از علل مرگ و میر کودکان یک ماهه تا یک ساله است و نکته نگران کننده این است که درمانی ندارد و بخوبی نمی توان با آن مقابله کرد چون یک بیماری یا ناخوشی نیست. این سندرم به نام مرگ گهواره نیز نامیده می شود و زمانی این تشخیص مطرح است که کودکی که کمتر از یک سال عمر دارد بطور ناگهانی می میرد و پس از تحقیقات کامل پزشکی و پزشکی قانونی و حتی اتوپسی، علتی برای مرگ یافت نمی شود. این سندرم حادثه ای تکان دهنده و بسیار غم انگیز برای خانواده محسوب می شود زیرا بدون هیچگونه علامت هشدار دهنده ای رخ می دهد.
شایعترین سن بروز آن بین 2 تا 4 ماهگی است و 90% موارد در کودکان کمتر از 6 ماهه رخ می دهد. در اکثر موارد هنگام خواب و اغلب در ساعت 10 شب و در طول ماههای سرد سال اتفاق می افتد.
البته شب هنگام تنها زمانی نیست که سندرم مرگ ناگهانی کودک بوقوع می پیوندد. اگر شما کودک خود را به مهد کودک یا شیرخوارگاه می سپارید باید به خاطر داشته باشید که حدود 20% از تمام موارد این سندرم در این گونه مراکز رخ می دهند. بنابراین باید مطمئن شوید که مسئول شیرخوارگاه کودک را به پشت بخواباند و از دستورالعملهای ارائه شده برای خوابی ایمن پیروی کند.
چه عواملی موجب ایجاد سندرم مرگ ناگهانی کودک می شوند؟
علت این سندرم تا کنون مشخص نشده است. محققان در طول سه دهه گذشته به حقایق زیادی در این رابطه دست یافته اند ولی هنوز به پاسخی قطعی برای این سوال نرسیده اند. بسیاری از کارشناسان معتقدند که این سندرم زمانی رخ می دهد که کودکی که دارای یک بیماری زمینه ای است (نظیر نقصی نامحسوس در مغز که موجب اختلال در تنظیم تنفس، دمای بدن و سیستم بیدار شدن کودک شود)، در دوره بحرانی از تکاملش بر روی شکم می خوابد و یا در محیطی قرار می گیرد که دارای هوائی بسیار گرم و آلوده از دود است. کارشناسان در حال حاضر مشغول مطالعه مغز، سیستم خودکار عصبی، مراقب از شیرخواران و محیط خواب آنها، عفونت و ایمنی و عوامل ژنتیک هستند تا پاسخ سوال خود را بیابند.
کدام کودک بیشتر در معرض خطر قرار دارد؟
علیرغم آنکه هنوز علت سندرم مرگ ناگهانی کودک بدرستی مشخص نشده تا کنون چند عامل خطرزا در این رابطه شناسایی شده اند. این عوامل عبارتند از:
داشتن والدین یا پرستاری که سیگار می کشد
مطالعات نشان می دهند که با حضور هر فرد سیگاری در منزل احتمال سندرم مرگ ناگهانی کودک افزایش می یابد.
خوابیدن بر روی شکم
تحقیقات نشان می دهد که احتمال بروز این سندرم در کودکانی که بجای خوابیدن بر پشت به روی شکم می خوابند 7/1 تا 9/13 برابر (بر حسب نوع مطالعه) بیشتر است. وقتی کودک بر روی شکم می خوابد احتمال افزایش درجه حرارت بدنش بالا می رود، وقفه در تنفس رخ می دهد و هوای بازدمی خودش را تنفس می کند و در نتیجه میزان دی اکسید کربن در خون بالا می رود. بعلاوه، مطالعات گوناگون نشان داده اند که اگر کودکی که عادت دارد به پشت بخوابد، به روی شکم خوابانیده شود احتمال بروز سندرم مرگ ناگهانی کودک به نحو چشمگیری افزایش می یابد. (بعضی از کارشناسان معتقدند که شیوع زیاد سندرم مرگ ناگهانی کودک در شیرخوارگاه ها و مهدکودک ها همین است).
نارس بودن یا کم بودن وزن هنگام تولد
هر چه نوزاد زودتر به دنیا آید احتمال بروز سندرم مرگ ناگهانی کودک بیشتر است. هم چنین، هر چه وزن هنگام تولد کمتر باشد خطر بروز این سندرم بیشتر خواهد بود.
افزایش درجه حرارت هنگام خواب
شواهد قوی در دست است که اگر درجه حرارت هنگام خواب خیلی بالا رود خطر بروز سندرم مرگ ناگهانی کودک افزایش می یابد. و افزایش درجه حرارت زمانی رخ می دهد که کودک در اتاق فوق العاده گرم قرار گیرد و یا تب داشته باشد.
خوابیدن در بستر بسیار نرم
بسیاری از مطالعات ارتباط بین خوابیدن در بستر نرم و سندرم مرگ ناگهانی کودک را نشان داده اند. رختخواب های آبی، کیسه های شنی، کاناپه، لحاف های ضخیم و نرم، راحتی و سایر سطوح نرم برای خواباندن کودک نامناسب و خطرناک اند.
اعتیاد مادر در دوران بارداری به سیگار یا مواد مخدر
مصرف سیگار در دوران بارداری تقریبا در تمام مطالعات بعنوان یک عامل خطرزا در بروز سندرم مرگ ناگهانی کودک نام برده شده است. شایان ذکر است که اعتیاد به سیگار یا مواد مخدر در طول دوران بارداری سلامت جنین را در معرض تهدید قرار می دهد.
داشتن مادر جوانتر از 20 سال
احتمال بروز سندرم مرگ ناگهانی کودک در کودکانی که مادرشان کم سن بوده است بیشتر است. همچنین هرچه فواصل بین بارداری ها کمتر باشد احتمال بروز این سندرم بیشتر می شود.
ابتلا به ناخوشی هائی که حیات کودک را مورد تهدید قرار میدهد
این امر به خصوص در مورد کودکانی که سابقه قطع تنفس و رنگ پریدگی ناگهانی، کبود شدن و یا وقفه تنفسی داشته و نیاز به احیا پیدا کرده اند، صادق است.
چگونه می توانم خطر بروز سندرم مرگ ناگهانی را در کودک خود کاهش دهم؟
هیچ راهی وجود ندارد که عدم بروز این خطر را ضمانت کند ولی می توان با اقداماتی این خطر را کاهش داد:
کودک را به پشت بخوابانید
این اقدامی است که از خطر بروز سندرم مرگ ناگهانی کودک می کاهد. از سال 1994 که مراجع مختلف دستورالعمل خواباندن کودک به پشت را ارائه کرده اند میزان بروز سندرم مرگ ناگهانی کودک 40 % کاهش یافت. دقت کنید که دیگران – مثلا سایر اعضای خانواده یا پرستار بچه – هم او را بر روی شکم نخوابانند.
در دوران بارداری از خودتان و جنین تان مراقبت کنید
برای حصول اطمینان از سلامت جنین و کاهش خطر تولد زودرس و یا کاهش وزن هنگام تولد (که از عوامل خطر سندرم مرگ ناگهانی کودک محسوب می شوند) باید تغذیه و مراقبت های دوران بارداری صحیح باشند. در دوران بارداری از مصرف سیگار و مواد مخدر بپرهیزید.
اجازه ندهید کسی در اطراف کودک شما سیگار بکشد
فضای اطراف کودک را در منزل، اتومبیل و یا سایر محیط ها عاری از دود نگه دارید. اگر احساس می کنید نمی توانید سیگار را ترک کنید، برای مصرف آن از خانه خارج شوید و دقت کنید تا دیگران نیز همین کار را انجام دهند.
رختخواب کودک را بدقت انتخاب کنید
کودک را در رختخوابی با تشک صاف و سفت، که با یک ملافه مناسب پوشانده شده است بخوابانید و بالشی زیر سرش نگذارید. از قراردادن اسباب بازی های پارچه ای یا ساخته شده از سایر مواد نرم در تختخواب او بپرهیزید. اگر میخواهید حتما روی او را بپوشانید از یک ملافه نازک استفاده کنید و آن را از دوطرف به زیر تشک ببرید و دقت کنید که از حد سینه بالاتر نباشد. اگر فکر میکنید کودک سردش است لباسهای گرمتر به او بپوشانید نظیر سرهمی هایی که جوراب سرخود است یا او را در کیسه خواب های مخصوص کودک بخوابانید.
از گرم کردن بیش از حد کودک بپرهیزید
به منظور پرهیز از گرم شدن بیش از حد کودک هنگام خواب او را بیش از حد در پتو نپوشانید. و به هیچ وجه سرش را زیر پتو نگذارید. اتاقی که کودک در آن میخوابد نباید بیش از حد گرم باشد؛ حرارت اتاق باید برای یک فرد بالغ با لباس سبک مناسب باشد. علائمی که نشان میدهند کودک در معرض گرمای بیش از حد قرار دارد عبارتند از تعریق یا مرطوب بودن موها، بثورات عرق سوز، تنفس سریع، بیقراری و تب.
سعی کنید حتی المقدور کودک در معرض عفونت قرار نگیرد
گاهی سندرم مرگ ناگهانی کودک همراه با بیماریهای تنفسی و بیماریهای دستگاه گوارشی رخ می دهد. بنابراین بهتر است از همه بخواهید قبل از بغل کردن کودک شما دست هایشان را بشویند. و البته در صورت امکان کودک را از افراد بیمار دور نگاه دارید.
آیا تغذیه با شیر مادر از بروز سندرم مرگ ناگهانی کودک می کاهد؟
تا کنون هیچگونه شواهدی دال بر اینکه تغذیه با شیر مادر به خودی خود و بطور مستقیم از بروز این سندرم می کاهد بدست نیامده است؛ اما با تغذیه با شیر مادر میزان ابتلا به عفونت های تنفسی و گوارشی که خود با افزایش سندرم مرگ ناگهانی کودک همراه هستند، کاهش می یابد.
آیا اگر با کودک در یک رختخواب بخوابم خطر سندرم مرگ ناگهانی کودک کاهش می یابد؟
در این مورد اتفاق نظر وجود ندارد. گروهی معتقدند که شما نباید نوزادتان را در ماه اول زندگی با خود به رختخواب ببرید. اولا رختخواب شما مسلما دارای بالش و ملافه بوده و جنس آنها نیز از نوع نرم است که همگی عوامل خطرزا برای سندرم مرگ ناگهانی کودک محسوب می شوند. احتمال افزایش درجه حرارت نوزاد نیز هنگامیکه با شما در یک رختخواب خوابیده است بیشتر است. احتمال غلتیدن بر روی نوزاد برای والدین چاق بسیار زیاد است. از طرف دیگر برخی معتقدند که خواباندن نوزاد در رختخواب والدین موجب می شود که مادر سریعتر متوجه تغییر در تنفس نوزاد و حرکات وی شود. بسیاری از والدین نیز در این وضعیت احساس راحتی بیشتری دارند و به همین دلیل نسبت به آن مبادرت می ورزند. اگر شما جدا تصمیم دارید که با نوزادتان از رختخواب مشترک استفاده کنید دقت کنید که بین تشک و لبه تخت خواب فضای باز نباشد تا سر نوزاد در آن گیر نکند؛ بعلاوه رختخواب های سنگین و ضخیم را برای کودک استفاده نکنید و هرگونه طناب یا کیف پلاستیکی را از محوطه تخت دور نگه دارید و حتی در رختخواب خودتان نیز کودک را به پشت و بر روی تشک صاف بخوابانید.
در بعضی موارد شما به هیچ وجه نباید نزد کودکتان بخوابید. اگر شما سیگار می کشید، اگر داروئی مصرف می کنید که بر خواب تاثیر می گذارد و یا اگر الکل مصرف کرده اید خواباندن نوزاد در رختخوابتان خطرناک است. اگر وزن شما خیلی زیاد است هیچگاه نباید کنار کودک کمتر از 3 ماه بخوابید.
برخی محققان کشف کرده اند که وقتی نوزاد در رختخواب خود و در اتاق والدین قرار می گیرد خطر سندرم مرگ ناگهانی کودک کمتر است. بنابراین به جای آوردن نوزاد به رختخواب خود می توانید تختخواب یا گهواره او را به اتاق خود بیاورید و یا گهواره کنار تختی بخرید (که در یک طرف باز هستند و در همان ارتفاع به تختخواب بزرگسالان متصل می شوند). به این ترتیب نوزاد در تخت خودش می خوابد ولی براحتی قابل دسترس است.
آیا قنداق کردن برای کودک مانعی ندارد؟
بعضی از محققان معتقدند که قنداق کردن – یعنی نوعی پیچاندن کودک در ملافه یا پارچه – در پیشگیری از سندرم مرگ ناگهانی کودک موثر است زیرا کمک می کند که کودک راحت تر به پشت بخوابد. (اگر نوزاد هنگام خواب از جا می پرد، حرکات بدنش او را بیدار خواهد کرد؛ قنداق کردن این حرکات را محدود می سازد و به او احساس امنیت می دهد). از طرف دیگر بعضی معتقدند که قنداق کردن می تواند درجه حرارت را بالا برد. بنابراین اگر شما نوزاد را قنداق می کنید از ملافه نازک استفاده کنید و دقت کنید اتاق زیاد گرم نباشد و البته هرگز کودکی را که قنداق شده است روی شکم نخوابانید.
آیا استفاده از پستانک خطر ابتلا به سندرم مرگ ناگهانی کودک را افزایش میدهد؟
مطالعات اخیر نشان میدهند که میزان بروز سندرم مرگ ناگهانی در شیرخوارانی که از پستانک استفاده می کنند کمتر می شود. احتمالا به این دلیل که احتمال خواباندن کودکی که پستانک دارد به روی شکم کمتر است. از آنجائیکه ابتلا به عفونت گوش، احتمال کوتاه شدن زمان تغذیه با شیر مادر و مشکلات دندانی با استفاده از پستانک افزایش می یابد، متخصصص برای صدور دستورالعمل استفاده از پستانک بعنوان وسیله ای برای پیشگیری از سندرم مرگ ناگهانی کودک منتظر نتایج مطالعات آینده است.
آیا استفاده از روانداز های پوشیدنی کمک کننده خواهد بود؟
اگر دوست ندارید که روی کودک را بپوشانید می توانید از ملافه های پوشیدنی استفاده کنید (که درست شکل کیسه ای بدون آستین است و در پائین جمع می شود) این کیسه کودک را گرم نگه می دارد و در عین حال احتمال آنکه ملافه روی سر او را بپوشاند به صفر می رسد. این کیسه در اصل یک کیسه خواب است و در سنین مختلف برای کودکانی که روانداز خود را پس می زنند نیز استفاده می شود.
نکته: اکثر مردم نمی دانند که خواباندن شیرخوار به پهلو نیز خطرناک است. در حقیقت اگر کودک شما بی آنکه به پشت قرار گیرد به پهلو خوابانده شود احتمال بروز سندرم مرگ ناگهانی کودک دو برابر می شود. زیرا می تواند براحتی به روی شکم بغلتد. وقتی شیرخوار به سن 5 تا 6 ماهگی می رسد قادر خواهد بود که به هر دو طرف بغلتد و برای شما مشکل خواهد بود که در طول شب او را به پشت بخوبانید. البته در این سن احتمال بروز سندرم مرگ ناگهانی کودک کاهش می یابد. بنابراین تمام سعی خود را بکار بندید که او را به پشت قرار دهید ولی بیش از این نگران غلتیدن او نباشید.
نکته: بخاطر داشته باشید که قرار دادن کودک به پشت در تمام مدت با عث می شود که پشت سر او صاف شود. می توانید بعضی مواقع سر کودک را کمی بچرخانید تا پشت سر همیشه در یک وضعیت قرار نگیرد یا وقتی کودک بیدار است وی را به پهلو بخوابانید. در ضمن به خاطر داشته باشید که کودک نباید به مدت طولانی درون صندلی اتومبیل یا صندلی های متحرک قرار گیرد زیرا این امر هم به صاف شدن پشت سر می انجامد. وقتی کودک بیدار است او را روی شکم قرار دهید این امر به تکامل صحیح عضلات نیز کمک می کند.
