هنوز بسیاری از مادران سرماخوردگی را با خیلی از بیماری‌های عفونی اشتباه می‌گیرند و اقدام به درمان های خودسرانه می‌کنند؛ هنوز خیلی از والدین نمی‌دانند کی باید کودکشان را نزد پزشک ببرند؛ و بالاخره این که حتی نمی‌دانند کدام دارو برای فرزندشان مفید است و کدام نیست.
نمونه بارز آن استفاده از آنتی‌هیستامین‌ها و شربت‌های سرماخوردگی در کودکان است. همین چند هفته قبل، اداره نظارت بر مواد غذایی و دارویی آمریکا اعلام کرد مصرف داروهای سرماخوردگی و ضد‌سرفه به خصوص آنتی‌هیستامین‌ها با نسخه پزشک یا بدون آن، در کودکان کم سن به ویژه در کودکان زیر 2 سال می‌تواند منجر به عوارض مرگبار شود.
آقای دکتر، چرا بچه‌ها سرما می‌خورند؟
وقتی کودک سرما می‌خورد، تصور مادر این است که کودکش حتماً ضعیف شده که مبتلا به سرماخوردگی شده است. بنابراین در کودکی که چند‌بار دچار سرماخوردگی می‌شود، مادر نگران است که شاید کودک دچار بیماری نقص سیستم ایمنی شده باشد.
چرا می‌گویید مادرش فکر می‌کند؟ یعنی می‌خواهید بگویید سرماخوردگی اصلا ربطی به تضعیف سیستم ایمنی بدن ندارد؟
خیر، به هیچ‌وجه. ببینید حدود 10 تا 15 درصد از کودکان زیر 3 سال، سالانه حدود 10 تا 12 بار می‌توانند دچار سرماخوردگی شوند و 80 درصد از آنها حداقل سالانه 6 تا 8 بار این بیماری را تجربه می‌کنند. بنابراین تعداد دفعات زیاد سرماخوردگی، به معنای نقص در سیستم ایمنی بدن کودک نیست.
این روند تا چه سنی قرار است ادامه داشته باشد؟
این روند تا قبل از 3 سالگی است. اما بعد از 3 سالگی تعداد دفعات سرماخوردگی کودک تا 4 بار در سال کاهش می یابد.
در مورد آلرژی چطور؟ چون اغلب والدین با طولانی شدن علائم این بیماری، آن را با سرماخوردگی اشتباه می‌گیرند.
دقیقاً همین‌طور است. در حالی‌که هر کدام از این بیماری‌ها درمان خاص خود را دارند، مادر با این تصور که کودکش سرماخورده، از داروهای سرماخوردگی برای کودکش استفاده می‌کند و همین امر منجر می‌شود که علاوه بر بهبود نیافتن کودک، مادر از داروهای دیگر با دوزهای شدیدتر استفاده کند که در نهایت تداخل دارویی و بدتر شدن وخامت بیماری را به همراه خواهد داشت.
کیپ شدن بینی یکی از شایع ترین علائم این بیماری است و خیلی از مادران برای باز کردن راه بینی مسدود شده کودک خود از قطره‌های بینی بزرگسالان مثل فنیل‌افرین استفاده می‌کنند. این قطره‌ها تأثیری در باز شدن راه تنفسی کودک دارند؟
خیر، در این مواقع علاوه بر قطره فنیل افرین، مادر فکر می‌کند که راه بینی کودک را با هر چیزی می‌تواند باز کند؛ مثلا بعضی از مادران شیر خود را داخل بینی کودک می‌ریزند، در حالی‌که شیر چربی دارد و وقتی کودک نفس می‌کشد، این قطرات شیر وارد ریه می شوند و ذات‌الریه ایجاد می‌کنند. علاوه بر این، شیر محیط مناسبی برای رشد میکروب است، درحالی‌که بینی هم پُر از میکروب بوده و در این حالت زمینه برای تکثیر میکروب ها فراهم می‌شود. فنیل‌افرین هم عوارض زیادی برای کودک دارد که ما به هیچ‌وجه استفاده از آنها را توصیه نمی‌کنیم.
خب اگر از قطره‌های آنتی‌هیستامین مثل فنیل‌افرین استفاده نکنند، پیشنهاد شما برای برطرف شدن این مشکل چیست؟
در مدت سرماخوردگی ما باید راه بینی کودک را با استفاده از قطره بینی کلرورسدیم باز کنیم، چون قطره‌های دیگر وابستگی به دارو ایجاد می‌کنند و ممکن است که حتی بعد از مصرف، بینی کودک بیشتر کیپ شود.
می‌گویید از آنتی‌هیستامین‌ها نباید برای نوزادان استفاده کرد. شربت‌های سرماخوردگی بچه‌ها هم آنتی‌هیستامین دارند. پس برای چه این شربت‌ها را درست می‌کنند؟
ببینید، محدودیت داروها به سن بچه بر می‌گردد.
این داروها چه عوارضی را می‌توانند در این دوران داشته باشند؟
بررسی‌های مختلف نشان داده که مصرف آنتی‌هیستامین در کودکان در این سنین هم منجر به بی‌قراری می‌شود و هم گاهی باعث می‌شود که کودک تشنج کند. علاوه بر این آنتی‌هیستامین ضربان قلب را بالا می‌برد و خواب‌آلودگی ایجاد می‌کند. حتی دیده شده برای کودکان زیر 2 سال شربت سرماخوردگی و آنتی‌هیستامین اصلا اثر ندارد.
خیلی از خانواده‌ها حتی از این داروها به‌عنوان ضد‌سرفه استفاده می‌کنند. در این مورد هم منع مصرف وجود دارد؟
بله. صددرصد. اصلا ما نباید سرفه را در کودک از بین ببریم. چون سرفه یک مکانیزم دفاعی است که ترشحات ریه را بالا می‌آورد و کودک دچار ذات‌الریه نمی‌شود، اما اگر ما با استفاده از این داروها، سرفه را در کودک از بین ببریم، این ترشحات داخل ریه باقی مانده و ماندگاری بیماری را بیشتر می‌کند.
یعنی شما می‌گویید شربت‌های ضد سرفه بیشتر ضرر دارند تا منفعت؟
نه! ما فقط شربت ضد‌سرفه را زمانی به کودک می‌دهیم که سرفه در خواب و غذا‌خوردن کودک اختلال ایجاد کند. چون خاصیت آنتی‌هیستامین این است که ترشحات ریه را غلیظ می‌کند و همین غلظت، فرد را دچار بیماری ذات‌الریه می‌کند. پس آنتی‌هیستامین‌هایی مثل دیفن‌هیدرامین، پرومتازین و هیدروکسیزین باید بالای 2 سال و فوق‌العاده با احتیاط مصرف شوند، چون هر لحظه انتظار عوارض این داروها را باید کشید.
پس اجازه دهید یک بار داروهای مجاز برای کودک مثلا یک ساله را مرور کنیم.
بله، بیشترین تجویز ما قطره کلرورسدیم است که روزی 3 تا 4 بار و نیم ساعت قبل از شیر‌دهی باید استفاده شود تا راه بینی کودک باز بماند. در ضمن اگر کودک تب شدیدی نداشت و بی‌قرار نبود، از تب‌بر استفاده نمی‌کنیم، ولی اگر تب کودک شدید بود، در فواصل 4 تا 6 ساعت یک‌بار از قطره استامینوفن استفاده می‌کنیم.
اگر هم کودک واقعاً به شربت سرماخوردگی نیاز دارد، روزی 3 نوبت با فواصل 8 ساعت می‌تواند استفاده شود.
دکتر علی‌اصغر حلیمی- متخصص اطفال